از کجا بفهمیم حاملگی خارج از رحم است؟

حاملگی خارج از رحمی (Ectopic Pregnancy) به وضعیتی گفته می‌شود که تخمک بارور شده به‌جای رحم در محلی دیگر (معمولاً لوله‌های فالوپ) لانه‌گزینی کرده است. تشخیص آن نیازمند بررسی دقیق علائم بالینی، نتایج آزمایشگاهی و یافته‌های تصویربرداری می‌باشد. در ادامه مهم‌ترین روش‌های تشخیص را به‌ترتیب توضیح می‌دهیم:

بررسی علائم و سابقه بیمار

پزشک در ابتدا با پرسش درباره‌ی علائم مشکوک مانند درد یک‌طرفه در ناحیه لگن، خون‌ریزی خفیف واژینال، احساس ضعف یا سرگیجه و تأخیر در قاعدگی احتمال حاملگی خارج رحمی را مطرح می‌کند.
همچنین سابقه‌ی جراحی لگنی، عفونت‌های قبلی (مثل PID) یا استفاده از روش‌های کمک باروری نیز بررسی می‌شود.

آزمایش خون برای سنجش سطح β-hCG

هورمون بارداری یا بتا اچ‌سی‌جی (β-hCG) در تشخیص این وضعیت نقش کلیدی دارد.
در بارداری طبیعی مقدار این هورمون تقریباً هر 48 ساعت دو برابر می‌شود.
در حاملگی خارج رحمی مقدار آن کندتر افزایش پیدا می‌کند یا ثابت می‌ماند.
پزشک معمولاً آزمایش را به‌صورت سریالی (چند نوبت با فاصله 2 روز) انجام می‌دهد تا روند افزایش هورمون مشخص شود.

سونوگرافی ترانس واژینال (Transvaginal Ultrasound)

این سونوگرافی دقیق‌ترین ابزار برای تشخیص زودهنگام است.
با قرار دادن پروب در واژن پزشک می‌تواند داخل رحم و اطراف آن را با وضوح بالا مشاهده کند.
نشانه‌های محتمل در سونوگرافی عبارت‌اند از:
عدم مشاهده کیسه بارداری داخل رحم در حالی‌که سطح β-hCG بالاتر از 1500 واحد است.
وجود توده یا کیسه غیرطبیعی در ناحیه لوله فالوپ.
مشاهده مایع آزاد در لگن (نشانه خون‌ریزی داخلی).

سونوگرافی شکمی

در مراحل پیشرفته‌تر یا زمانی‌که سونوگرافی واژینال قابل انجام نباشد سونوگرافی شکمی برای ارزیابی وضعیت رحم، تخمدان‌ها و وجود مایع آزاد در شکم به‌کار می‌رود. چنانچه قصد انجام سونوگرافی را دارید می‌توانید به مرکز تصویربرداری روشنا بهترین مرکز سونوگرافی غرب تهران مراجعه کنید.

آزمون پروژسترون

سطح پایین هورمون پروژسترون ممکن است نشان‌دهنده‌ی بارداری غیرطبیعی از جمله حاملگی خارج‌رحمی باشد. این تست معمولاً به‌صورت مکملی در کنار β-hCG استفاده می‌شود.

لاپاراسکوپی تشخیصی

در مواردی که نتایج سونوگرافی و آزمایش خون هنوز مبهم است پزشک از لاپاراسکوپی استفاده می‌کند. در این روش با وارد کردن یک دوربین کوچک از طریق برش ظریف در شکم اندام‌های لگنی مستقیماً مشاهده می‌شوند. این روش نه‌تنها برای تشخیص بلکه برای درمان همزمان نیز کاربرد دارد.

بررسی وزن خون (هموگلوبین و هماتوکریت)

در صورت شک به خون‌ریزی داخلی با آزمایش خون می‌توان افت سطح هموگلوبین را تشخیص داد که نشانه‌ی از دست دادن خون است.

این وضعیت یکی از خطرناک‌ترین شرایط بارداری است که اگر به‌موقع تشخیص داده نشود می‌تواند منجر به عواقب جدی برای سلامتی مادر شود. تشخیص زودهنگام این وضعیت نقش حیاتی در حفظ جان و توان باروری آینده فرد دارد. دلایل این اهمیت را می‌توان در چند مورد اصلی خلاصه کرد:
پیشگیری از پارگی لوله‌های فالوپ:
اگر حاملگی خارج رحمی دیر تشخیص داده شود جنین رشد کرده و ممکن است موجب پارگی لوله فالوپ شود. این اتفاق باعث خون‌ریزی داخلی شدید و تهدید جان مادر می‌گردد.
کاهش خطر خون‌ریزی داخلی و شوک:
تشخیص اولیه امکان درمان دارویی را فراهم می‌کند و از بروز شوک ناشی از خون‌ریزی جلوگیری می‌نماید. در موارد دیرهنگام ممکن است نیاز به جراحی فوری و از دست رفتن خون زیاد وجود داشته باشد.
افزایش شانس درمان غیرجراحی:
در مراحل ابتدایی می‌توان از داروی متوترکسات برای توقف رشد جنین استفاده کرد بدون آنکه نیازی به عمل جراحی باشد. این درمان کم‌تهاجمی‌تر و سریع‌تر است.
حفظ باروری و سلامت آینده مادر:
تشخیص زودهنگام باعث می‌شود لوله‌های فالوپ سالم بمانند و احتمال بارداری طبیعی در آینده حفظ شود. در مقابل درمان دیرهنگام ممکن است منجر به ناباروری دائمی شود.
کاهش مرگ‌ومیر مادران:
طبق آمار جهانی بارداری خارج‌رحمی از عوامل اصلی مرگ در سه‌ماهه اول بارداری است. شناسایی سریع آن می‌تواند آمار مرگ‌ومیر را به شکل چشمگیری کاهش دهد.
کاهش استرس و عوارض روانی:
آگاهی و تشخیص زودهنگام از شوک روانی و اضطراب شدید ناشی از بحران جسمی و جراحی‌های سنگین جلوگیری می‌کند.
در نتیجه تشخیص زودهنگام حاملگی خارج رحمی نه‌تنها سلامت جسم و جان مادر را حفظ می‌کند بلکه در حفظ توان باروری و آرامش روحی او نیز نقش تعیین‌کننده‌ای دارد.

این وضعیت معمولاً در هفته‌های اول بارداری رخ می‌دهد و چون در مراحل اولیه علائم آن شبیه بارداری طبیعی است تشخیصش دشوار می‌شود. با این حال شناخت نشانه‌های هشداردهنده می‌تواند جان مادر را نجات دهد. در ادامه مهم‌ترین علائم این نوع بارداری را معرفی می‌کنیم:
درد شکم یا لگن (به‌ویژه در یک سمت)
یکی از شایع‌ترین علائم بارداری خارج‌رحمی درد ناگهانی، تیرکشنده و یک‌طرفه در ناحیه پایین شکم یا لگن است. گاهی این درد به شانه یا گردن نیز منتقل می‌شود که ناشی از خون‌ریزی داخلی و تحریک دیافراگم می‌باشد.
خون‌ریزی یا لکه‌بینی غیرطبیعی از واژن
این نوع بارداری معمولاً با خون‌ریزی سبک تا متوسط همراه است که با رنگ قهوه‌ای یا تیره ظاهر می‌شود. برخلاف قاعدگی معمول این خون‌ریزی ممکن است ادامه‌دار و غیرمنظم باشد.
احساس ضعف، سرگیجه یا غش
در صورت خون‌ریزی داخلی ناشی از پارگی لوله فالوپ ممکن است مادر دچار افت فشار خون، سرگیجه یا حتی غش کردن شود. این علامت نیازمند مراجعه فوری به اورژانس است.
تهوع، خستگی و علائم عمومی بارداری
از آن‌جا که تخم بارور شده هورمون β-hCG ترشح می‌کند علائم اولیه مانند تهوع، حساسیت پستان‌ها و خستگی نیز مشاهده می‌شود. اما برخلاف بارداری طبیعی این علائم ممکن است به‌همراه درد یا خون‌ریزی غیرعادی باشند.
درد هنگام دفع ادرار یا مدفوع
در برخی موارد در اثر تجمع مایع یا خون در لگن فرد ممکن است هنگام ادرار یا اجابت مزاج احساس درد کند.

پس از تشخیص حاملگی خارج‌رحمی پزشک بر اساس محل لانه‌گزینی، میزان رشد بارداری، سطح هورمون β-hCG و وضعیت عمومی مادر بهترین روش درمان را انتخاب می‌کند. هدف اصلی درمان جلوگیری از عوارض جدی مانند پارگی لوله فالوپ و خون‌ریزی داخلی در کنار حفظ سلامت و توان باروری آینده مادر است. در ادامه مهم‌ترین روش‌های درمانی را معرفی می‌کنیم:

درمان دارویی با متوترکسات (Methotrexate)

این دارو برای مرحله‌ی ابتدایی حاملگی خارج رحمی استفاده می‌شود زمانی که هنوز پارگی یا خون‌ریزی داخلی رخ نداده و اندازه بافت حاملگی کوچک است.
متوترکسات از رشد سلول‌های جنینی جلوگیری کرده و بافت حاملگی به‌تدریج جذب بدن می‌شود.
در طول درمان سطح β-hCG به‌صورت منظم پایش می‌شود تا از موفقیت درمان اطمینان حاصل شود.
مزیت اصلی این روش عدم نیاز به جراحی و حفظ کامل لوله‌های فالوپ است.

جراحی لاپاراسکوپی

اگر متوترکسات مؤثر نباشد یا پارگی لوله فالوپ رخ داده باشد از لاپاراسکوپی استفاده می‌شود.
در این روش با چند برش کوچک روی شکم بافت حاملگی برداشته می‌شود.
بسته به میزان آسیب ممکن است لوله فالوپ ترمیم یا در موارد شدید حذف کامل (سالپنژکتومی) شود.
این روش دقیق‌تر از جراحی باز است و زمان بهبودی سریع‌تر دارد.

جراحی باز (لاپاراتومی)

در موارد اورژانسی مثل خون‌ریزی داخلی شدید یا شوک جراحی باز انجام می‌شود. جراح از طریق برش بزرگ‌تر به حفره شکمی دسترسی یافته و خون‌ریزی را کنترل می‌کند.

پیگیری و مراقبت بعد از درمان

بررسی منظم سطح β-hCG تا صفر شدن کامل آن
پایش وضعیت عمومی بدن و عملکرد لوله‌های فالوپ
مشاوره باروری و توصیه برای بارداری مجدد پس از چند ماه

انتخاب روش درمان به وضعیت سلامتی مادر بستگی دارد. درمان زودهنگام با دارو اغلب کافی است اما در موارد پیشرفته جراحی سریع و مراقبت دقیق برای حفظ جان مادر ضروری خواهد بود.

حاملگی خارج از رحمی یک وضعیت خطرناک بارداری است که در آن تخمک بارور شده بیرون از رحم رشد می‌کند و اگر دیر تشخیص داده شود جان مادر را تهدید می‌کند. تشخیص زودهنگام با بررسی علائم آزمایش β-hCG و سونوگرافی ترانس واژینال انجام می‌شود. درمان بر اساس مرحله بیماری می‌تواند دارویی با متوترکسات یا جراحی باشد. آگاهی از نشانه‌ها مانند درد شکمی یک‌طرفه و خون‌ریزی غیرطبیعی برای مراجعه سریع به پزشک ضروری است. تشخیص و درمان به‌موقع علاوه بر نجات جان مادر به حفظ باروری آینده او نیز کمک می‌کند.
ما در روشنا مرکز تصویربرداری غرب تهران اهمیت ویژه‌ای برای تشخیص سریع و دقیق این عارضه قائل هستیم چراکه در بسیاری از موارد زمان نقشی حیاتی در حفظ جان مادر دارد. سونوگرافی‌های دقیق یکی از ابزارهای اصلی در تشخیص زودهنگام این وضعیت است. در روشنا با بهره‌مندی از فناوری روز تجهیزات پیشرفته و حضور متخصصان مجرب تلاش می‌کنیم تا هر بانوی باردار با اطمینان خاطر از خدمات تشخیصی مطمئن بهره‌مند شود. هدف ما حفظ سلامت مادر و جنین از طریق تشخیص به‌موقع دقت بالا و مراقبتی مسئولانه است. لذا اگر قصد رزرو نوبت را دارید می‌توانید از طریق دکمه دریافت نوبت یا شماره تماس 02144203934 اقدام نمایید.


منابع
nhs.uk
mayoclinic.org