آیا انباشته شدن بیش از حد آهن در کبد باعث سرطان می‌شود؟

چرا آهن زیاد در کبد خطرناک است؟
آهن برای بدن ضروری است اما وقتی بیش از اندازه در کبد جمع می‌شود دیگر عملکرد طبیعی ندارد. تجمع بیش از حد آن باعث ایجاد رادیکال‌های آزاد می‌شود. این مولکول‌های مخرب به DNA سلول‌ها آسیب می‌زنند و مسیر را برای تغییرات سرطانی هموار می‌کنند.
بیماری‌ها و شرایط مرتبط
شایع‌ترین علت این بروز این عارضه در کبد بیماری ژنتیکی هموکروماتوز است. علاوه بر آن تزریق خون مکرر، مصرف بیش از حد مکمل‌های آهن و برخی بیماری‌های مزمن کبدی هم می‌توانند این مشکل را ایجاد کنند. این شرایط اگر کنترل نشوند ابتدا به التهاب و فیبروز و سپس به سیروز منجر می‌شوند. سیروز خود یکی از عوامل اصلی سرطان کبد است.
شواهد علمی
مطالعات نشان داده‌اند بیمارانی که سطح آهن بالایی در کبد دارند بیشتر در معرض ابتلا به هپاتوسلولار کارسینوما (HCC) یا همان سرطان کبد هستند. دلیل اصلی این موضوع افزایش استرس اکسیداتیو و آسیب مداوم به بافت کبد است.
جمع‌بندی
بله تجمع بیش از حد آهن می‌تواند یکی از عوامل زمینه‌ساز سرطان کبد باشد. اگر فردی در معرض خطر است یا علائمی دارد باید به موقع بررسی شود تا از بروز عوارض جدی مانند سرطان پیشگیری شود.

هموکروماتوز ارثی: این بیماری ژنتیکی باعث می‌شود بدن آهن بیشتری از غذا جذب کند. در نتیجه آهن به‌تدریج در کبد و سایر اندام‌ها رسوب می‌کند.
تزریق خون مکرر: افرادی که به دلیل بیماری‌هایی مثل تالاسمی یا کم‌خونی نیاز به تزریق خون مداوم دارند ممکن است دچار اضافه بار آهن شوند چون گلبول‌های قرمز تزریق‌شده منبع مهمی از آهن هستند.
مصرف بیش از حد مکمل‌های آهن: برخی افراد بدون مشورت پزشک از مکمل‌های آهن استفاده می‌کنند. این کار به مرور می‌تواند سطح آهن بدن را افزایش دهد و کبد را تحت فشار قرار دهد.
بیماری‌های مزمن کبدی: بیماری‌هایی مانند هپاتیت مزمن یا کبد چرب می‌توانند تعادل طبیعی ذخیره و دفع آهن را مختل کنند و زمینه تجمع آن را فراهم سازند.
رژیم غذایی سرشار از آهن: اگرچه در افراد سالم رژیم غذایی به‌تنهایی به ندرت باعث بروز این عارضه می‌شود اما در کسانی که زمینه ژنتیکی دارند یا کبدشان آسیب‌دیده مصرف زیاد غذاهای سرشار از آهن (مثل جگر یا گوشت قرمز) می‌تواند مشکل‌ساز شود.
مشکلات متابولیک: برخی اختلالات متابولیکی بر نحوه جذب و ذخیره آهن اثر می‌گذارند و موجب انباشته شدن آن در کبد می‌شوند.

روش‌های تشخیص این عارضه معمولاً شامل آزمایش‌های خونی و روش‌های تصویربرداری است. پزشک بر اساس علائم و سابقه بیمار تصمیم می‌گیرد که کدام روش مناسب‌تر باشد.

آزمایش خون

فریتین سرم: میزان ذخیره آهن بدن را نشان می‌دهد. بالا بودن آن می‌تواند نشانه اضافه بار آهن باشد.
اشباع ترانسفرین: درصد پروتئین ترانسفرین که با آهن پر شده است. مقادیر بالاتر از حد طبیعی معمولاً هشداردهنده هستند.
آزمایش ژنتیک: در افرادی که سابقه خانوادگی هموکروماتوز دارند بررسی ژن HFE می‌تواند علت اصلی را مشخص کند.

تصویربرداری

MRI کبد: دقیق‌ترین روش غیرتهاجمی برای سنجش میزان آهن در کبد است. این روش می‌تواند بدون نیاز به نمونه‌برداری اطلاعات ارزشمندی بدهد.
سونوگرافی و CT اسکن: بیشتر برای بررسی وضعیت عمومی کبد و پیامدهای آسیب‌های ناشی از آهن (مثل سیروز) به‌کار می‌روند نه مستقیماً برای سنجش آهن. اگر قصد انجام CT اسکن کبد خود را دارید می‌توانید به مرکز تصویربرداری روشنا از بهترین مرکز سی تی اسکن غرب تهران مراجعه کنید.

بیوپسی کبد

در مواردی که نتایج آزمایش خون یا MRI واضح نباشند یا نیاز به بررسی دقیق‌تر آسیب بافتی وجود داشته باشد نمونه‌برداری از کبد انجام می‌شود. این روش تهاجمی است اما تصویر دقیقی از میزان آهن و میزان فیبروز یا سیروز ارائه می‌دهد.

معاینات بالینی

پزشک بر اساس علائمی مثل خستگی مزمن، درد شکمی یا تغییر رنگ پوست هم می‌تواند به تجمع آهن مشکوک شود و سپس آزمایش‌های تکمیلی را تجویز کند.

کنترل مصرف مکمل‌های آهن

مصرف خودسرانه مکمل‌های آهن می‌تواند خطرناک باشد. تنها در صورتی باید از مکمل استفاده شود که پزشک تجویز کرده باشد.

خون‌گیری درمانی (فلبوتومی)

برای افرادی که دچار هموکروماتوز یا اضافه بار آهن هستند خون‌گیری منظم یکی از بهترین روش‌های پیشگیری از آسیب‌های جدی کبدی محسوب می‌شود.

مصرف داروهای شلات‌کننده آهن

این داروها به آهن اضافی متصل می‌شوند و آن را از بدن دفع می‌کنند. معمولاً برای افرادی که امکان خون‌گیری درمانی ندارند توصیه می‌شوند.

رژیم غذایی مناسب

کاهش مصرف غذاهای بسیار پرآهن مثل جگر و گوشت قرمز، محدود کردن مصرف الکل و پرهیز از ویتامین C زیاد (چون جذب آهن را افزایش می‌دهد) در افراد پرخطر اهمیت دارد.

غربالگری در افراد پرخطر

افرادی که سابقه خانوادگی هموکروماتوز دارند یا تزریق خون مکرر انجام می‌دهند باید به طور مرتب آزمایش‌های بررسی سطح آهن و فریتین انجام دهند.

مراقبت از سلامت کبد

پرهیز از مصرف الکل، کنترل وزن، تغذیه سالم و درمان به موقع بیماری‌های کبدی می‌تواند خطر تجمع آهن و در نتیجه بروز سرطان کبد را کمتر کند.

تجمع آهن مشکلاتی مانند التهاب، فیبروز و سیروز ایجاد کند و در نهایت خطر سرطان کبد را بالا ببرد. علت آن معمولاً هموکروماتوز ارثی، مصرف زیاد مکمل‌ها یا تزریق خون مکرر است. برای تشخیص از آزمایش خون، MRI و در موارد خاص بیوپسی استفاده می‌شود. پیشگیری با کنترل مصرف آهن، غربالگری در افراد پرخطر و مراقبت از سلامت کبد ممکن است. درمان هم شامل خون‌گیری درمانی، داروهای دفع‌کننده آهن، اصلاح رژیم غذایی و در موارد شدید پیوند کبد است.
این عارضه اگر به موقع شناسایی و درمان نشود می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌های جدی از جمله سرطان کبد باشد. توجه به علائم هشداردهنده، انجام آزمایش‌های دوره‌ای و مشاوره با پزشک نقش مهمی در پیشگیری دارند. در این مسیر مرکز تصویربرداری روشنا با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته و تیم متخصص می‌تواند در تشخیص دقیق و زودهنگام مشکلات کبدی به شما کمک کند و آرامش خاطر بیشتری برایتان به همراه بیاورد. لذا اگر قصد دریافت نوبت را دارید می‌توانید از طریق دکمه دریافت نوبت یا شماره تماس 02144203934 اقدام نمایید.


منابع
clevelandclinic.org
nlm.nih.gov