مقدار طبیعی مایع آمنیوتیک جنین در هفته‌های مختلف بارداری

مایع آمنیوتیک، مایعی شفاف و حیاتی است که جنین را در رحم احاطه می‌کند و در رشد و محافظت از او نقش مهمی دارد. این مایع فضای مناسبی برای حرکت، رشد ریه‌ها و محافظت در برابر ضربات ایجاد می‌کند. همچنین به تنظیم دمای بدن جنین، جلوگیری از چسبندگی بافت‌ها و تقویت سیستم ایمنی او کمک می‌کند. مقدار مناسب این مایع نشان‌دهنده عملکرد سالم جفت و سلامت عمومی جنین است. یکی از بهترین روش‌ها برای ارزیابی وضعیت آن، استفاده از شاخص AFI است که از هفته ۱۶ بارداری به بعد از طریق سونوگرافی اندازه‌گیری می‌شود.
برای انجام سونوگرافی‌های دقیق و حرفه‌ای در دوران بارداری، پیشنهاد می‌کنیم به مرکز تصویربرداری روشنا بهترین مرکز سونوگرافی در غرب تهران مراجعه کنید؛ جایی که تخصص، دقت و احترام به مادران باردار در اولویت قرار دارد.

میزان مایع آمنیوتیک در طول دوران بارداری ثابت نیست و با توجه به رشد جنین، تغییراتی پیدا می‌کند. پزشکان با بررسی این میزان در هر مرحله از بارداری، می‌توانند از سلامت جنین و عملکرد جفت مطمئن شوند. یکی از دقیق‌ترین روش‌ها برای پایش این مایع، استفاده از شاخص AFI است که مقادیر آن در هفته‌های مختلف بارداری تفاوت دارد.

سطح مایع آمنیوتیک بازتابی مستقیم از وضعیت سلامت جنین، عملکرد جفت و حتی وضعیت عمومی مادر است. این مایع حیاتی نه تنها نقش حفاظتی در برابر ضربات فیزیکی ایفا می‌کند، بلکه برای رشد مناسب اندام‌ها، به‌ویژه ریه‌ها و دستگاه گوارش جنین، ضروری است. از سوی دیگر، مقدار مناسب این مایع نشان‌دهنده جریان خون مطلوب به جفت و تبادل اکسیژن و مواد مغذی بین مادر و جنین است.
بررسی این شاخص از طریق سونوگرافی در فواصل منظم، اطلاعات ارزشمندی را در اختیار پزشک قرار می‌دهد. در صورت بروز کمبود یا افزایش بیش از حد این مایع، پزشک می‌تواند اقدامات فوری و مؤثری برای کاهش خطرات احتمالی انجام دهد. به‌ویژه در بارداری‌های پرخطر یا مواردی که جنین تحرک کمی دارد، اندازه‌گیری AFI اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
در نتیجه، بررسی AFI اطلاعات باارزشی در مورد موارد زیر فراهم می‌کند:
رشد کافی جنین
تغذیه رسانی مناسب از جفت
امکان تحرک کافی جنین در رحم
خطرهای احتمالی مثل اختلالات تنفسی، ناهنجاری‌های مادرزادی یا زایمان زودرس

الیگوهیدرآمنیوس (کمبود مایع آمنیوتیک)

الیگوهیدرآمنیوس به وضعیتی گفته می‌شود که در آن مقدار AFI به کمتر از ۵ سانتی‌متر می‌رسد و نشان‌دهنده کاهش بیش‌ازحد مایع آمنیوتیک است. این کمبود می‌تواند جنین را در معرض فشردگی، محدودیت حرکتی و اختلال در تکامل اندام‌ها قرار دهد. در مراحل پیشرفته، حتی ممکن است رشد ریه‌ها متوقف شده و حیات جنین را تهدید کند.
این وضعیت اغلب در سه‌ماهه سوم مشاهده می‌شود، اما ممکن است در هر زمانی از بارداری رخ دهد. تشخیص زودهنگام و بررسی علت اصلی آن اهمیت زیادی دارد، چرا که برخی موارد با اقدامات ساده قابل کنترل هستند و برخی دیگر نیاز به مداخلات پزشکی فوری دارند.

علل شایع الیگوهیدرآمنیوس
ناهنجاری‌های کلیوی در جنین (مثل آژنزی کلیه یا بیماری پلی‌کیستیک)
پارگی زودرس کیسه آمنیوتیک (PROM)
نارسایی جفت و اختلال در خون‌رسانی
فشار خون بالا یا پره‌اکلامپسی در مادر
مصرف داروهایی مثل مهارکننده‌های ACE یا NSAIDها
حاملگی طول‌کشیده (بیش از ۴۱ هفته)

علائم هشداردهنده
کاهش حرکات جنین
کوچک‌تر بودن اندازه رحم نسبت به سن بارداری
افت ناگهانی وزن یا عدم افزایش مناسب وزن مادر

عوارض احتمالی
محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR)
ناهنجاری‌های عضلانی-اسکلتی ناشی از فشار خارجی
فشردگی بند ناف و کاهش اکسیژن‌رسانی
زایمان زودرس یا نیاز به ختم بارداری

درمان و مدیریت
درمان بسته به شدت و علت زمینه‌ای متفاوت است.
در موارد خفیف، مصرف مایعات بیشتر توسط مادر، استراحت نسبی و کنترل منظم AFI از طریق سونوگرافی کفایت می‌کند.
در موارد شدید، مداخلاتی مانند آمنیوانفیوژن (تزریق مایع به کیسه آمنیوتیک)، بستری شدن مادر، یا ختم بارداری با سزارین ممکن است ضرورت پیدا کند. همچنین بررسی‌های تکمیلی مانند داپلر عروق جنین یا NST می‌تواند در پایش سلامت جنین نقش داشته باشد.

پلی‌هیدرآمنیوس به وضعیتی گفته می‌شود که مقدار AFI بیشتر از ۲۵ سانتی‌متر گزارش شود. این افزایش غیرطبیعی در حجم مایع آمنیوتیک می‌تواند نشانه‌ای از یک اختلال زمینه‌ای در جنین یا مادر باشد و نیاز به بررسی‌های تکمیلی دارد. برخلاف الیگوهیدرآمنیوس که کمبود مایع وجود دارد، در این حالت جنین در محیطی بیش‌ازحد وسیع قرار می‌گیرد که می‌تواند به عوارض متعدد منجر شود.
علت اصلی پلی‌هیدرآمنیوس در بسیاری از موارد، دیابت بارداری کنترل‌نشده است که باعث افزایش ادرار جنین می‌شود. از طرفی، ناهنجاری‌های جنینی مانند مشکلات گوارشی که مانع بلع مایع توسط جنین می‌شوند نیز می‌توانند در بروز این مشکل نقش داشته باشند. در برخی موارد، علت دقیق مشخص نمی‌شود و این وضعیت به‌صورت خودبه‌خود بهبود می‌یابد، اما در اکثر مواقع نیاز به پیگیری دقیق دارد.

علل شایع پلی‌هیدرآمنیوس
دیابت بارداری (کنترل‌نشده یا پنهان)
ناهنجاری‌های گوارشی جنین (مثل آترزی مری یا انسداد روده)
نقایص سیستم عصبی مرکزی (مثل آنانسفالی)
ناهنجاری‌های قلبی یا کروموزومی
بارداری چندقلویی با سندرم انتقال خون بین دوقلوها (TTTS)
عفونت‌های داخل‌رحمی (توکسوپلاسموز، CMV، روبلا)
اختلالات ژنتیکی یا عدم توانایی بلع در جنین

علائم و نشانه‌ها در مادر
احساس سنگینی یا فشار در شکم
بزرگ‌تر بودن رحم نسبت به سن بارداری
تنگی نفس یا ناراحتی در خوابیدن به پشت
افزایش سریع وزن یا محیط شکم

عوارض احتمالی
درد شکمی شدید و نفس‌تنگی در مادر
زایمان زودرس یا پارگی زودرس کیسه آب
پرولاپس بند ناف هنگام زایمان
افزایش خطر خونریزی پس از زایمان به دلیل کشیدگی بیش‌ازحد رحم
ناهنجاری‌های مادرزادی در نوزاد (در صورت وجود علت ژنتیکی)

درمان
در موارد خفیف، ممکن است تنها تحت نظر بودن و پایش منظم کفایت کند. اما در موارد متوسط تا شدید، بسته به علت، پزشک ممکن است اقداماتی مانند کنترل دقیق قند خون، سونوگرافی مکرر، آزمایش‌های ژنتیکی، آمنیوسنتز یا تخلیه بخشی از مایع (آمنیوریداکشن) را پیشنهاد دهد. گاهی زایمان زودتر از موعد بهترین راه برای پیشگیری از عوارض جدی است.

میزان مایع آمنیوتیک در دوران بارداری تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرد که برخی به وضعیت مادر و برخی دیگر به شرایط جنین مربوط می‌شوند.
سن بارداری: در سه‌ماهه دوم، حجم مایع معمولاً افزایش می‌یابد، اما در هفته‌های پایانی، به‌ویژه پس از هفته ۳۷، کاهش طبیعی اتفاق می‌افتد.
سلامت کلی مادر: بیماری‌هایی مانند دیابت، فشار خون بالا، مشکلات کلیوی یا عفونت‌ها می‌توانند تولید یا جذب مایع را مختل کنند.
مصرف مایعات: کم‌آبی بدن مادر یکی از دلایل شایع کاهش AFI است. نوشیدن آب کافی در دوران بارداری می‌تواند تعادل مایع را بهبود بخشد.
حرکات جنین: فعالیت جنین با بلع و ادرار او در ارتباط است. کاهش حرکات ممکن است نشانه‌ای از اختلال در حجم مایع باشد.
وضعیت جفت: اگر جفت عملکرد مناسبی نداشته باشد یا خون‌رسانی به درستی انجام نشود، ممکن است تولید ادرار جنین کاهش یابد و در نتیجه سطح AFI افت کند.
پارگی زودرس کیسه آب: خروج مایع آمنیوتیک از کیسه جنینی باعث افت ناگهانی AFI می‌شود و نیاز به اقدام فوری دارد.

شناخت دقیق این عوامل در تفسیر نتایج سونوگرافی و تصمیم‌گیری‌های درمانی اهمیت بالایی دارد.

شاخص AFI یکی از ابزارهای مؤثر در ارزیابی سلامت جنین و عملکرد جفت محسوب می‌شود. بررسی منظم آن به پزشکان این امکان را می‌دهد که تغییرات مشکوک را به‌موقع شناسایی کرده و اقدامات پیشگیرانه یا درمانی مناسب را اتخاذ کنند. با پایش دقیق میزان مایع آمنیوتیک، می‌توان از بسیاری از عوارض بارداری جلوگیری کرده و مسیر رشد جنین را در محیطی ایمن و کنترل‌شده ادامه داد. بنابراین، آگاهی و همکاری مادران در انجام سونوگرافی‌های منظم و رعایت توصیه‌های پزشکی، گامی مهم در داشتن بارداری سالم و بدون خطر خواهد بود. اگر در طول بارداری علائمی مثل کاهش حرکات جنین یا تغییر محسوس در اندازه شکم تجربه کردید، حتماً با پزشک خود مشورت کرده و پیگیر بررسی میزان AFI باشید.
مرکز تصویربرداری روشنا در غرب تهران با بهره‌مندی از فناوری‌های روز دنیا و تیم مجرب، خدمات سونوگرافی بارداری را با بالاترین دقت و استانداردهای پزشکی ارائه می‌دهد. این مرکز با درک حساسیت دوران بارداری، تمامی سونوگرافی‌ها را با تمرکز بر سلامت مادر و جنین، در محیطی امن و آرام انجام می‌دهد. برای رزرو نوبت، کافی است از طریق دکمه دریافت نوبت اقدام کنید.

منابع
clevelandclinic
pubs.rsna